Tác dụng điều trị của huyệt Phong Trì

 

1. Huyệt Phong trì là gì ? Vị trí và cách xác định như thế nào ?

Phong trì là huyệt đạo thứ 20 của kinh Túc thiếu dương Đởm và hội với mạch Dương Duy, được giới thiệu lần đầu tiên trong cuốn sách Thiên nhiệt bệnh (Linh Khu). Đây là huyệt đạo rất thông dụng và ý nghĩa của tên huyệt đạo tương tự như công dụng trong điều trị các bệnh lý. Theo đó, trong nghĩa Hán-Việt, Phong nghĩa là gió, chỉ những tác nhân gây bệnh bên ngoài và tính chất diễn biến, tiến triển của bệnh nhanh chóng và hay, Trì nghĩa là cái ao, nói tới một chỗ hõm. “Phong Trì” là huyệt nằm trong góc hõm được tạo nên bởi các khối cơ vùng cổ gáy và được xem là nơi phong tà (các tác nhân gây bệnh) xâm nhập tạo nên các triệu chứng của bệnh cảm mạo phong nhiệt và phong hàn. Huyệt này tựa như cái ao, là nơi quan trọng để điều trị các bệnh lý liên quan đến phong tà nên được gọi là “Phong trì”.

 

 

Huyệt Phong trì nằm ở đâu trên cơ thể và cách xác định thế nào ? Đối với người có chuyên môn : Vị trí huyệt được xác định nằm ở góc lõm phía bờ trong cơ ức đòn chũm và bờ ngoài của cơ thang. Bạn cần xác định được vị trí cơ thang, hộp sọ và ức đòn chũm để xác định huyệt một cách chính xác nhất. Đối với người không có chuyên môn : Xác định vị trí huyệt phong trì bằng cách xòe lòng bàn tay ra, đặt phần hõm giữa của 2 lòng bàn tay lên đỉnh 2 tai ; các ngón tay ôm chặt đỉnh đầu, riêng ngón tay cái hướng về phía sau gáy ; vuốt dọc 2 ngón tay cái dọc theo chiều đi xuống qua một ụ xương, tới vị trí chỗ lõm nằm giữa hai khối cơ nối sau gáy, đây chính là vị trí huyệt Phong trì.

 

 

2. Công dụng của huyệt Phong trì ra sao ?

Theo y thư cổ, Phong trì có công năng thanh nhiệt sơ phong, thông nhĩ minh mục, kiện não an thần. Đây là huyệt được dùng rất rộng rãi trong lâm sàng để điều trị các chứng đau cứng cổ gáy, đau đầu, đau mắt đỏ, hoa mắt, chóng mặt, suy giảm thị lực, đau mắt đỏ, ù tai, đau vai, cảm mạo, cao huyết áp, thiểu năng tuần hoàn não kinh diễn, trúng phong...Tuy nhiên, trong thực tiễn điều trị và nghiên cứu người ta thường phối hợp sử dụng Phong trì với các huyệt vị khác trong một phác đồ được tính toán kỹ, bởi vậy khó có thể đánh giá một cách chính xác tác dụng đơn độc của huyệt vị này. Kế từ năm 1989 đến nay nhiều nhà nghiên cứu Trung Quốc đã mạnh dạn dùng độc huyệt Phong trì để điều trị nhiều mặt bệnh khác nhau và đã thu được kết quả rất đáng lưu ý. Dưới đây xin được đưa ra một số tác dụng chữa bệnh của huyệt Phong Trì:

 

- Cảm mạo: dùng Phong trì cả hai bên, sát khuẩn tại chỗ, bôi 1 chút va-dơ-lin rồi dán các lát tỏi dày 3mm, cố định bằng băng dính. Mỗi ngày 1 lần, mỗi lần kéo dài 2-4 giờ rồi bóc ra, không cần xử lý gì thêm. Đã khảo sát trên 50 cả, đạt hiệu quả 100%.

- Viêm đường hô hấp trên: dùng dung dịch tiêm Ngư tinh thảo và Bản lam căn, mỗi loại 1-2ml, trộn lẫn, thủy châm Phong trì cả hai bên, mỗi bên 1 - 1,5ml cách nhật, liên tục 3 - 4 lần. Đã khảo sát trên 50 ca, đạt hiệu quả 100%.

- Hội chứng tiền đình do hư xương sụn cột sống cổ: dùng kim hào châm số 28 châm chuẩn xác vào huyệt Phong trì cả hai bên, sau khi đạt đắc khí tiến hành thủ pháp về kim sao cho người bệnh có cảm giác tức chướng lan từ cổ lên đầu và ra vai là được, lưu kim 30 phút, 10 phút vê kim một lần, mỗi liệu trình 10 ngày, giữa các liệu trình nghỉ 3 ngày. Đã khảo sát trên 33 ca, đạt hiệu quả 30 ca. Hoặc dùng kim tiêm số 6 thủy châm dung dịch tiêm Đan sâm vào cả 2 huyệt, mỗi huyệt 1ml, mỗi ngày 1 lần, 10 ngày. Đã khảo sát trên 60 ca, đạt loại tốt 32 ca, loại khá 16 ca, loại trung bình 11 ca, không kết quả 1 ca

- Đau đầu: căn cứ vào tình hình cụ thể, tiến hành thủy châm một hoặc cả hai huyệt bằng vitamin B12 500, nếu cả 2 bên có thể trộn thêm 1-2ml dung dịch glucose, mỗi ngày 1 lần, 3 lần là 1 liệu trình, cần chú ý châm kim nhanh, khi đạt đắc khí thì kiểm tra trước khi bơm thuốc để tránh tiêm vào mạch máu. Đã khảo sát trên 82 ca, đạt hiệu quả 78 ca, không đạt 4 ca. Hoặc có thể thủy châm bằng dung dịch tiêm Đương qui vào cả hai huyệt, mỗi huyệt 2ml, cách ngày thủy châm 1 lần, 10 lần là 1 liệu trình, giữa 2 liệu trình nghỉ 1 tuần. Đã khảo sát trên 139 ca, đạt hiệu quả 135 ca, không đạt 4 ca.

- Đau nửa đầu do mạch máu: sau khi sát trùng huyệt Phong trì bên bệnh dùng kim hào châm số 28 dài 2,5 thốn, đặt mũi kim ngang dái tai rồi châm hướng về phía mắt bên đối diện, tiến kim từ từ, khi kim đã vào sâu 2 thốn thì nhẹ nhàng tiến thêm 1 chút nữa khi đó kỹ thuật viên có cảm giác nhẹ bỗng, người bệnh đột nhiên run nhẹ và có cảm giác như điện giật lan ra phía trước trán. Lúc này cơn đau sẽ lập tức biến mất và đồng thời cũng tiến hành rút kim. Nếu đau đầu cả hai bên cũng chỉ cần châm 1 bên là đủ cắt cơn đau. Đã khảo sát trên 240 ca, khỏi 216 ca, đỡ nhiều 18 ca, đỡ ít 6 ca.

- Đau dây thần kinh chẩm lớn: dùng hỗn dịch novocain 2% 2ml, dexamethasone 5mg, vitamin B1 100mg thủy châm vào huyệt Phong trì bên bệnh, mũi kim hướng về phía mắt bên đối diện, 3 ngày thủy châm 1 lần. Đã khảo sát trên 14 ca, chỉ sau 1-5 lần thủy châm tất cả đều khỏi bệnh. Hoặc có thể thủy chấm bằng dung dịch tiêm Đương qui vào huyệt bên bệnh, mỗi ngày 1 lần, 3-7 ngày là 1 liệu trình. Đã khảo sát trên 62 ca, đạt hiệu quả 57 ca, không đạt 5 ca.

- Đau dây thần kinh Tam thoa: mỗi lần dùng 2 3ml lidocain 1% thủy châm vào huyệt Phong trì bên bệnh, mũi kim hướng về phía nhãn cầu bên đối diện, mỗi ngày 1 lần. Đã khảo sát trên 32 ca, đạt hiệu quả 100%.

 

 

- Hư xương sụn cột sống cổ thể động mạch: dùng kim hào châm số 28 châm hướng về phía mắt bên đối diện sâu 1 thốn, sau khi đắc khí tiến hành về kim tả pháp trong 1 phút rồi lưu kim 20 phút. Sau đó tiếp tục tiến kim theo hướng lên trên 0,5 thốn, thực hiện thủ pháp tước trác (chim sẻ mổ thóc) trong 1 phút rồi rút kim. Mỗi ngày châm 1 lần, 10 lần là 1 liệu trình. Đã khảo sát trên 46 ca, đạt hiệu quả 42 ca, không đạt 4 ca.

- Hư xương sụn cột sống cổ (tất cả các thể): dùng hỗn dịch gồm pretnisolon 1 ml (chứa 25mg) và novocain 2% 2ml thủy châm vào cả hai huyệt Phong trì với độ sâu chừng 1,2 - 1,5 thốn. Sau khi rút kim dùng hai ngón tay cái day ấn huyệt từ nhẹ đến nặng trong 3-5 phút rồi bảo bệnh nhân vận động cột sống cổ. Mỗi tuần làm 1 lần, 3-4 lần là 1 liệu trình. Đã khảo sát trên 112 ca, khỏi 49 ca, đỡ nhiều 53 ca, có tiến bộ 7 ca, không kết quả 3 ca.

- Đau lưng cấp tính: để bệnh nhân đứng thẳng, hít vào và bịt mũi nín thở, nhanh chóng châm huyệt Phong trì bên bệnh, tiễn nhanh kim để đạt đắc khí rồi cho bệnh nhân thở lại bình thường, lưu kim 10 phút, thỉnh thoảng về kim nhẹ và bảo bệnh nhân vận động cột sống. Khi rút kim, người bệnh dùng miệng hít sâu, thủ thuật viên rút kim thật nhanh. Đã khảo sát trên 10 ca, đạt hiệu quả 100%.

- Hội chứng suy nhược do căn nguyên cột sống cổ: châm huyệt Phong trì, tiến kim sâu 0,8-1 thốn, vê kim để đạt đắc khí rồi cứu độc kim bằng mồi ngải trong khoảng 30 phút, mỗi ngày làm lần, 5 lần là 1 liệu trình. Đã khảo sát trên 85 ca, đạt hiệu quả 83 ca, không đạt 2 ca.

Nhìn chung, các nghiên cứu trên đều dựa vào cơ sở lý luận cổ truyền và những công trình nghiên cứu thực nghiệm trên người và động vật. Người ta nhận thấy rằng châm cứu huyệt Phong trì có ảnh hưởng rất lớn đến hệ thống mạch máu thuộc hệ động mạch đốt sống - thân nền: mạch máu giãn ra, lưu lượng tuần hoàn tăng, lượng máu đưa lên não được cải thiện rõ rệt. Mặt khác còn có tác dụng điều hòa hệ thống thần kinh thực vật, nâng cao phản xạ đối với ánh sáng.

3. Thao tác tự day bấm huyệt phong trì như thế nào và cần lưu ý điều gì ?

Sau khi đã xác định được vị trí huyệt, người bệnh cần tìm nơi yên tĩnh, đặt mình ở tư thế thoải mái nhất, thở đều, thả lỏng cơ thể, tinh thần thư thái và xóa bỏ hết các tạp niệm, tập trung ý nghĩ vào việc day bấm huyệt. Thực hiện thao tác : Đặt hai ngón tay cái vào hai huyệt, bốn ngón tay còn lại ôm chặt lấy đầu, dùng lực day trong 2 phút sao cho đạt cảm giác tức nóng phía sau đầu là được ; tiếp đó hai đốt ngón cái gấp lại thành góc vuông bấm thẳng vào huyệt trong 1-2 phút với một lực tương đối mạnh có thể chịu đựng được, sao cho đạt cảm giác căng tức lan ngược lên nửa sau đầu hoặc lan xuống vùng cổ ; cuối day nhẹ nhàng huyệt trong 1 phút. Kết thúc, nằm nghỉ thư giãn mươi phút rồi trở lại sinh hoạt bình thường. Mỗi ngày làm 2 lần, nên kiên trì thực hành để đạt được mục đích nâng cao sức khỏe, dự phòng và hỗ trị trị liệu các căn bệnh trong phạm vi cho phép một cách hữu hiệu nhất.

 

 

Trong quá trình day bấm cần lưu ý một số vấn đề như sau :

- Có thể áp dụng phương pháp bấm huyệt phong trì độc lập hoặc kết hợp xoa bóp vùng cổ vai gáy nhằm giúp tăng hiệu quả điều trị

- Cần vệ sinh tay sạch sẽ, móng tay được cắt ngắn, bởi việc để móng tay dài có thể làm tổn thương da, dự phòng nhiễm trùng

- Luôn giữ tình thần thoải mái, ổn định để quá trình trị liệu đạt được hiệu quả cao và không nên thực hiện bấm huyệt khi vừa sử dụng các thực phẩm có tính kích thích, khi bụng quá đói hoặc quá no.

- Không thực hiện phương pháp đối với phụ nữ đang mang thai, phụ nữ cho con bú, người bị bệnh nhiễm trùng hoặc sốt cao. Nếu bị tăng huyết áp cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi thực hiện phương pháp.

- Cần thực hiện chế độ dinh dưỡng đủ chất và cân bằng, duy trì chế độ sinh hoạt điều độ và duy trì đều đặn các hoạt động thể lực lành mạnh như tập luyện thể dục thể thao hoặc các bộ môn khí công, dưỡng sinh, yoga, thái cực quyền, cân ma đạt kinh..., không thức khuya, tránh căng thẳng, stress...

Những nghiên cứu về huyệt Phong trì theo hướng “Đơn huyệt liệu pháp” nêu trên chỉ là một phần trong số hàng trăm công trình nghiên cứu theo dạng này mà các nhà y học cổ truyền Trung Quốc đã tiến hành. Tính đến nay, đã có hơn 170 huyệt được khảo sát một cách có hệ thống. Thiết nghĩ, đây cũng là một vấn đề mà các nhà châm cứu nói riêng và các nhà y học cổ truyền Việt Nam nói chung nên lưu tâm.

ThS Hoàng Khánh Toàn