Việc cải thiện mức lọc cầu thận (GFR - Glomerular Filtration Rate), một chỉ số quan trọng đánh giá chức năng thận, là một mục tiêu quan trọng trong điều trị bệnh thận mạn (CKD). Y học cổ truyền (YHCT) có những phương pháp và dược liệu nhằm hỗ trợ và cải thiện chức năng thận, qua đó có thể góp phần ổn định hoặc cải thiện GFR, đặc biệt là trong việc làm chậm tiến triển của bệnh.

Dưới đây là tổng hợp các nghiên cứu và quan điểm của YHCT về vấn đề này:

1. Quan điểm của Y học cổ truyền về Thận và Chức năng lọc:

- Thận trong YHCT: Khái niệm "Thận" trong YHCT không hoàn toàn trùng khớp với quả thận trong y học hiện đại. Nó chỉ một hệ thống tạng phủ rộng lớn hơn, chủ về:

- Tàng tinh: Lưu giữ tinh tiên thiên (di truyền) và hậu thiên (do ăn uống tạo ra), quyết định sự sinh trưởng, phát dục, sinh sản và quá trình lão hóa.

- Chủ thủy dịch: Điều hòa chuyển hóa nước trong cơ thể, liên quan đến chức năng bài tiết nước tiểu. Suy giảm chức năng này gây phù nề, tiểu ít, hoặc tiểu nhiều bất thường.

- Chủ nạp khí: Giúp Phế hít khí sâu vào cơ thể.

- Chủ cốt tủy, sinh não: Nuôi dưỡng xương khớp, tủy, và não bộ.

Suy giảm chức năng Thận theo YHCT: Thường biểu hiện qua các hội chứng như Thận âm hư, Thận dương hư, Thận khí hư, Thận tinh bất túc, thường kèm theo các yếu tố khác như Tỳ hư (suy giảm chức năng tiêu hóa, hấp thu), Huyết ứ (tuần hoàn máu kém), Thấp trọc (ứ đọng các chất thải, dịch đục). Những rối loạn này ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể và chức năng lọc, bài tiết của thận.

2. Nguyên tắc điều trị của YHCT nhằm cải thiện chức năng Thận (có thể ảnh hưởng GFR):

- YHCT không trực tiếp nhắm vào việc "tăng GFR" như một con số đơn lẻ, mà tập trung vào việc điều chỉnh các rối loạn gốc rễ của Tạng Thận và các tạng phủ liên quan, từ đó cải thiện chức năng tổng thể, bao gồm cả chức năng lọc. Các pháp điều trị chính bao gồm:

- Bổ Thận (Ích Thận): Đây là pháp điều trị căn bản nhất, nhằm bồi bổ phần hư tổn của Thận (Âm, Dương, Khí, Tinh). Việc củng cố gốc rễ của Thận giúp phục hồi chức năng vốn có.

- Kiện Tỳ: Tỳ chủ vận hóa thủy cốc và thủy thấp. Tăng cường chức năng Tỳ giúp cơ thể hấp thu dinh dưỡng tốt hơn (cung cấp "hậu thiên" nuôi dưỡng "tiên thiên" Thận) và hỗ trợ Thận trong việc chuyển hóa nước, giảm gánh nặng cho Thận.

- Hoạt huyết hóa ứ: Tình trạng huyết ứ, vi tuần hoàn kém tại thận là một yếu tố quan trọng làm tổn thương cầu thận và mô kẽ thận, dẫn đến xơ hóa và suy giảm chức năng. Hoạt huyết giúp cải thiện lưu thông máu, cung cấp oxy và dinh dưỡng, loại bỏ các yếu tố gây hại.

- Lợi thủy thẩm thấp (Lợi niệu tiêu phù): Giúp đào thải lượng nước dư thừa và các "thấp trọc" (chất thải chuyển hóa theo quan điểm YHCT) ra khỏi cơ thể qua đường tiểu, giảm phù nề, giảm gánh nặng cho thận. Tuy nhiên, cần dùng thận trọng để tránh làm mất tân dịch quá mức.

- Thanh nhiệt giải độc (nếu có yếu tố Nhiệt độc): Trong một số bệnh thận có yếu tố viêm nhiễm hoặc tích tụ độc tố, pháp thanh nhiệt giải độc được sử dụng.

3. Cơ chế tác dụng (theo nghiên cứu hiện đại):

Nhiều nghiên cứu hiện đại đã tìm hiểu cơ chế tác dụng của các dược liệu và bài thuốc YHCT lên chức năng thận, cho thấy tiềm năng ảnh hưởng đến GFR qua các con đường:

- Bảo vệ tế bào cầu thận (Podocytes): Một số hoạt chất giúp bảo vệ tế bào podocytes khỏi tổn thương, duy trì cấu trúc màng lọc cầu thận.

- Giảm Protein niệu: Nhiều dược liệu (như Hoàng kỳ, Đông trùng hạ thảo) được chứng minh giúp giảm lượng protein thoát ra qua nước tiểu, một dấu hiệu quan trọng của tổn thương cầu thận và yếu tố thúc đẩy suy thận. Giảm protein niệu giúp bảo tồn chức năng thận lâu dài.

- Chống xơ hóa thận: Quá trình xơ hóa mô kẽ thận và cầu thận là con đường cuối cùng dẫn đến suy thận mạn. Các vị thuốc như Đan sâm, Hoàng kỳ... có tác dụng ức chế các yếu tố gây xơ hóa.

- Cải thiện vi tuần hoàn thận: Tác dụng hoạt huyết giúp cải thiện lưu lượng máu đến thận, giảm thiếu máu cục bộ.

- Chống viêm và chống oxy hóa: Nhiều dược liệu có đặc tính chống viêm, chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào thận khỏi tổn thương do gốc tự do và các phản ứng viêm.

- Điều hòa miễn dịch: Trong các bệnh thận tự miễn (như lupus, viêm cầu thận IgA), một số thuốc YHCT có tác dụng điều hòa hoạt động của hệ miễn dịch.

4. Một số Dược liệu và Bài thuốc thường dùng:

- Bổ Thận Âm: Lục vị Địa hoàng hoàn (Thục địa, Hoài sơn, Sơn thù, Đan bì, Phục linh, Trạch tả), Tả quy hoàn.

- Bổ Thận Dương: Kim quỹ Thận khí hoàn (Lục vị gia Nhục quế, Phụ tử chế), Hữu quy hoàn.

- Ích Khí Bổ Thận: Hoàng kỳ, Đảng sâm, Đông trùng hạ thảo.

- Hoạt Huyết Hóa Ứ: Đan sâm, Ích mẫu, Xuyên khung, Đương quy.

- Lợi Thủy Thẩm Thấp: Phục linh, Trạch tả, Xa tiền tử, Râu ngô, Mã đề.

- Các vị thuốc đơn lẻ được nghiên cứu nhiều về bảo vệ thận: Hoàng kỳ, Đông trùng hạ thảo, Đan sâm, Đại hoàng (chế), Linh chi.

5. Lưu ý quan trọng:

- Cải thiện GFR không phải lúc nào cũng là mục tiêu duy nhất: Trong nhiều trường hợp, mục tiêu chính của YHCT là làm chậm sự suy giảm GFR, ổn định chức năng thận hiện có, giảm triệu chứng (phù, mệt mỏi, protein niệu), và cải thiện chất lượng cuộc sống. Việc GFR tăng lên đáng kể là khó khăn, đặc biệt ở giai đoạn muộn.

- Cần có sự thăm khám và kê đơn của thầy thuốc YHCT: Bệnh thận mạn là bệnh lý phức tạp. Việc sử dụng thuốc YHCT cần được thầy thuốc có chuyên môn chẩn đoán đúng thể bệnh (biện chứng luận trị) và kê đơn phù hợp. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc.

- Sử dụng kết hợp Y học hiện đại: Thuốc YHCT thường được sử dụng như một liệu pháp hỗ trợ, kết hợp với các phương pháp điều trị của y học hiện đại (kiểm soát huyết áp, đường huyết, điều trị thiếu máu, rối loạn điện giải...). Không nên thay thế hoàn toàn các điều trị nền tảng của y học hiện đại.

- Thận trọng với các thuốc có thể gây độc cho thận: Một số dược liệu nếu dùng sai cách, sai liều lượng, hoặc không rõ nguồn gốc có thể gây hại thêm cho thận.

- Theo dõi chức năng thận định kỳ: Người bệnh cần được theo dõi chặt chẽ các chỉ số chức năng thận (bao gồm GFR, Creatinine máu, Protein niệu...) trong suốt quá trình điều trị.

Kết luận: Y học cổ truyền có nhiều phương pháp và dược liệu tiềm năng để hỗ trợ cải thiện chức năng thận thông qua việc điều chỉnh các rối loạn gốc rễ theo lý luận YHCT. Các nghiên cứu hiện đại cũng đang dần làm sáng tỏ cơ chế bảo vệ thận của nhiều vị thuốc. Tuy nhiên, việc ứng dụng cần được thực hiện một cách khoa học, dưới sự giám sát của chuyên gia y tế, kết hợp hài hòa giữa YHCT và y học hiện đại để đạt hiệu quả tốt nhất và đảm bảo an toàn cho người bệnh.